5 فوریه 2025- این مرور سیستماتیک توضیح می دهد که چگونه ترکیبات زیست فعال موجود در روغن زیتون بر مسیرهای ژنتیکی کلیدی برای بهبود متابولیسم گلوکز، کاهش التهاب و حمایت از عملکرد سلول‌های بتا تأثیر می گذارد و رویکردی طبیعی برای مبارزه با دیابت نوع 2 ارائه می کند.
در بررسی اخیراً منتشر شده در مجله ی Nutrients، محققان چگونگی تاثیر ترکیبات زیست فعال در روغن زیتون را بر بیان ژن های تنظیم کننده دیابت نوع 2 (T2DM) با تمرکز بر نقش بالقوه آنها در بهبود حساسیت به انسولین، کاهش التهاب و حفظ عملکرد سلول های بتا بررسی کردند. این مطالعه مسیرهای ژنتیکی خاصی را آشکار ساخت که از طریق آن ها ترکیبات زیست فعال موجود در روغن زیتون سیگنال‌های انسولین، متابولیسم لیپید و استرس اکسیداتیو را تعدیل می کنند، این تحقیق اثرات مولکولی این ترکیبات را روشن نمود.
پیشینه
آیا رژیم غذایی واقعاً بیان ژن و سلامت متابولیک را تغییر می دهد؟ با بیش از 537 میلیون بزرگسال در سراسر جهان که مبتلا به دیابت هستند، یافتن راه حل های غذایی بسیار مهم تر از همیشه است. با افزایش بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت نوع 2 و اختلالات قلبی عروقی، اجزای رژیم غذایی نقش مهمی در پیشگیری و مدیریت بیماری دارند.
روغن زیتون، جزء اصلی رژیم غذایی مدیترانه ای، مدت هاست که با فواید سلامتی، به ویژه در بهبود حساسیت به انسولین و کاهش التهاب همراه بوده است. ترکیبات زیست فعال کلیدی موجود در روغن زیتون، از جمله اسیدهای چرب غیراشباع با یک پیوند دوگانه (MUFA) و پلی فنول ها، اثرات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی دارند. با این حال، مکانیسم‌های مولکولی زیربنای این مزایا، نامشخص است.
مطالعات کنونی نشان داده اند که این ترکیبات مسیرهای کلیدی مربوط به متابولیسم گلوکز، التهاب و تنظیم چربی را تعدیل می کنند. به طور خاص، ترکیبات فعال زیستی روغن زیتون بر فسفوریلاسیون سوبسترای گیرنده انسولین (IRS)، فعال سازی گیرنده آلفا (PPAR-α) فعال شده توسط تکثیر کننده پراکسی زوم، و مهار عامل هسته ای کاپا-زنجیره سبک- افزایش دهنده ی سلول‌های B فعال شده(NF-kB) ، که همگی در حساسیت به انسولین و التهاب نقش دارند. با این حال، ناهماهنگی هایی در روش‌های تحقیق وجود دارد که بررسی چگونگی تأثیر ترکیبات مختلف روغن زیتون بر بیان ژن در مدل‌های انسانی و حیوانی را ضروری کرده است.بنابراین تحقیقات بیشتری برای تایید این یافته ها و ایجاد توصیه های غذایی مورد نیاز است.
اسیدهای چربMUFA و حساسیت به انسولین
روغن زیتون سرشار از اسید اولئیک است، نوعی اسیدهای چرب غیراشباع با یک پیوند دوگانه(MUFA) که حساسیت به انسولین را افزایش می دهد. مطالعات نشان داده اند که رژیم های غذایی سرشار از MUFA با تعدیل سیگنال دهی گیرنده انسولین و جذب گلوکز در عضلات اسکلتی، کنترل قند خون را بهبود می بخشند. اسید اولئیک PPAR-α را فعال می کند، که متابولیسم لیپید را تنظیم می کند و سمیت چربی را کاهش می دهد، که یک عامل کلیدی در مقاومت به انسولین است. علاوه بر این، انتقالGLUT4 به غشای سلولی را افزایش می دهد و کارایی جذب گلوکز را بهبود می بخشد. همچنین، استرس اکسیداتیو را با مهار تولید گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) کاهش می دهد و از سلول های بتای پانکراس در برابر آپوپتوز محافظت می کند.
بطور کلی اسید اولئیک، که بیشترین MUFAی موجود در روغن زیتون است، با تعدیل متیلاسیونDNA و استیلاسیون هیستون، بر تغییرات اپی ژنتیکی تأثیر می گذارد، که ممکن است به اثرات ضد التهابی و حساس کننده به انسولین کمک کند.
پلی فنول ها: اثرات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی
پلی فنول ها، از جمله هیدروکسی تیروزول، اولئوروپئین و تیروزول، آنتی اکسیدان های قوی هستند که در روغن زیتون فوق بکر (EVOO) یافت می شوند. این ترکیبات با تعدیل مسیرهای التهابی، مانند NF-kB، پیشرفت دیابت نوع 2 را کاهش می دهند، و بیان سایتوکاین های التهابی مانند فاکتور نکروز تومور آلفا (TNF-α) و اینترلوکین-6 (IL-6) را کاهش می دهند. آنها همچنین بر مسیر سیگنالینگ پروتئین کیناز فعال شده با میتوژن ها (MAPK) تأثیر می گذارند، التهاب سلولی را کاهش می دهند و عملکرد گیرنده انسولین را بهبود می بخشند. علاوه بر این، پلی‌فنل‌ها فاکتور 2 مرتبط با فاکتور هسته‌ای اریتروئید 2 (Nrf2) را فعال می کنند که یک تنظیم کننده کلیدی دفاع آنتی‌اکسیدانی است و انعطاف پذیری سلولی را در برابر آسیب اکسیداتیو افزایش می دهد.
مکانیسم های محافظت از سلول های بتا
اختلال عملکرد سلول های بتا، یکی از مشخصه های دیابت نوع 2 است. ترکیبات زیست فعال موجود در روغن زیتون با تعدیل پاسخ های استرس شبکه آندوپلاسمی (ER) و عملکرد میتوکندری، بقای سلول های بتا را بهبود می بخشند. نشان داده شده است که هیدروکسی تیروزول، نشانگرهای استرس ER را کاهش می دهد، در حالی که اسید اولئیک کارایی میتوکندری را افزایش می دهد و از تولید بیش از حد گونه های اکسیژن فعال(ROS) جلوگیری می کند. علاوه بر این، این ترکیبات فعال زیستی بر پاسخ پروتئین بازشده(UPR) تأثیر می گذارند و بیان پروتئین همولوگ پروتئین متصل شونده به CCAAT یا CHOP، را کاهش می دهند که نقش کلیدی در آپوپتوز سلول های بتا دارد. این مکانیسم ها مجموعاً از ترشح انسولین و هموستاز گلوکز حمایت می کنند و عملکرد پانکراس را حفظ می کنند.
متابولیسم لیپید ها و تنظیم گلوکز
روغن زیتون علاوه بر اثرات مستقیم بر حساسیت به انسولین، بر متابولیسم لیپیدها تأثیر می گذارد. محتوای بالای MUFA باعث کاهش اسیدهای چرب آزاد در گردش می شود(FFA sیا اسیدهای چرب آزادبه مقاومت به انسولین کمک می کند). اسید اولئیک همچنین اکسیداسیون اسیدهای چرب را از طریق فعال سازی PPAR- α افزایش می دهد و تجمع چربی در بافت های غیر چربی را کاهش می دهد. علاوه بر این، اسیدهای چرب غیراشباع با چند پیوند دوگانه (PUFAs) موجود در روغن زیتون، از جمله اسید لینولئیک و اسید آلفا-لینولنیک، با کاهش کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) و ارتقاء کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) پروفایل لیپیدی را تعدیل می کنند.
تری ترپنوئیدها و فیتواسترول ها: مزایای متابولیک اضافی
این مطالعه همچنین نقش ترکیبات فعال زیستی کمتر شناخته شده ی موجود در روغن زیتون مانند تری ترپنوئیدها و فیتواسترول ها را در تنظیم متابولیک نشان داد. تری ترپنوئیدها، مانند اسید اولئانولیک، با افزایش جذب گلوکز و کاهش التهاب، خواص ضد دیابتی دارند. فیتواسترول ها که از نظر ساختاری شبیه به کلسترول هستند، با جذب کلسترول در رژیم غذایی رقابت می کنند و منجر به بهبود پروفایل لیپیدی می شوند. این ترکیبات سیگنال های گیرنده انسولین را تعدیل می کنند و به سلامت متابولیک کلی کمک می کنند.
ریترپنوئیدهای موجود در روغن زیتون، مانند اسید اولئانولیک، نه تنها جذب گلوکز را بهبود می بخشد، بلکه به عنوان بازدارنده ی طبیعی پروتئین تیروزین فسفاتاز 1ب (PTP1B) است- که به عنوان یک تنظیم کننده منفی سیگنال دهی انسولین، عمل می کند- به طور بالقوه عملکرد گیرنده انسولین را افزایش می دهد.
پیامدهای بالینی و دستورالعمل های آینده
رژیم غذایی مدیترانه ای، با روغن زیتون به عنوان یک جزء کلیدی، نتایج امیدوارکننده ای را در پیشگیری و مدیریت T2DM نشان داده است. مطالعات انسانی نشان داده است که جایگزینی چربی های اشباع شده با MUFAهای روغن زیتون منجر به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش سطح گلوکز ناشتا می شود. با این حال، تنوع در ترکیب روغن زیتون به دلیل تفاوت در ارقام زیتون، روش‌های تولید و شرایط نگهداری ممکن است بر مزایای سلامتی آن تأثیر بگذارد که استاندارد سازی بیشتر در آزمایش های بالینی را ضروری می کند.
آزمایشات بالینی بیشتری برای ایجاد دوزهای بهینه و استراتژی های غذایی شخصی مورد نیاز است. محققان بر نیاز به مطالعات انسانی با طراحی خوب برای تأیید یافته های مدل های آزمایشگاهی و حیوانی تأکید کردند تا اطمینان حاصل شود که توصیه های غذایی تدوین شده، منعکس کننده اثرات متابولیک در دنیای واقعی باشند.
نتیجه گیری
مطالعات بالینی نشان داده اند که انواع مختلف روغن زیتون و روش‌های فرآوری بر محتوای پلی‌فنل آنها تأثیر می گذارد، به این معنی که روغن زیتون فوق بکر (EVOO) با غلظت های پلی فنل بالاتر ممکن است در مقایسه با روغن زیتون تصفیه شده، مزایای ضد دیابتی برتری را ارائه دهند.
به طور خلاصه، این بررسی تأیید کرد که روغن زیتون نقش مهمی در حمایت از سلامت متابولیک ایفا می کند و به طور بالقوه بار جهانی دیابت و بیماری های قلبی عروقی را با تعدیل بیان ژن مربوط به حساسیت به انسولین، التهاب و متابولیسم لیپید کاهش می دهد. وجود MUFA و پلی فنول ها در روغن زیتون به خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی آن کمک می کند و آن را به یک جزء غذایی ارزشمند برای پیشگیری و مدیریت اختلالات متابولیک تبدیل می کند. با تأثیرگذاری بر مسیرهای ژنتیکی کلیدی مانند فسفوریلاسیون IRS، جابجایی GLUT4 و فعال سازی PPAR، ترکیبات زیست فعال موجود در روغن زیتون کارایی سیگنال دهی انسولین را افزایش می دهند.
علاوه بر این، این مطالعه بر روی ترکیبات فعال زیستی نوظهور، از جمله تری ترپنوئیدها و فیتواسترول‌ها، تاکید کرد که مزایای متابولیکی بیشتری فراتر از MUFA و پلی‌فنول‌ها ارائه می کنند. ایجاد توصیه های غذایی خاص بر اساس ترکیبات زیست فعال روغن زیتون می تواند پتانسیل درمانی آن را برای سلامت متابولیک به اوج برساند.
منبع:
https://www.news-medical.net/news/20250205/How-olive-oil-bioactives-regulate-genes-linked-to-insulin-resistance.aspx