۲۸ژوئن ۲۰۲۵ - درمان واقعی دیابت یعنی زندگی بدون تزریق های روزانه ی انسولین. بر اساس همین معیار، ۱۰نفر از ۱۲شرکت کننده (معادل ۸۳ درصد) در یک کارآزمایی بالینی جدید، پس از دریافت یک درمان پیشرفته مبتنی بر سلول های بنیادی، ظرف یک سال از تزریق انسولین بی نیاز شدند.
در این پژوهش، از سلول های جزایر پانکراسی که در آزمایشگاه رشد یافته بودند، استفاده شد. این سلول ها به درون کبد تزریق شدند و در آن جا مستقر شدند. طی یک سال، بیشتر شرکت کنندگان دیگر نیازی به تزریق انسولین نداشتند.
یکی از تأثیرگذارترین نتایج، جلوگیری سریع از افت خطرناک قند خون (هیپوگلایسمی) بود. همه ی شرکت کنندگان در طول یک سال گذشته پیش از پیوند، حداقل دو مورد هیپوگلایسمی شدید را تجربه کرده بودند. اما پس از پیوند، این حملات برای همه ی آنها به طور کامل از بین رفت.
این نتایج چشمگیر هستند، اما درمان با سلول های بنیادی چیست؟ این روش درمانی چگونه عمل می کند؟ چه تفاوتی با درمان های دیگر دارد؟ و عوارض احتمالی آن چیست؟
درمان سلول های بنیادی چیست؟
سلول های بنیادی، سلول هایی هستند که می توانند به تقریباً هر نوع سلول دیگری تبدیل شوند. مزیت اصلی این است که دانشمندان در آزمایشگاه می توانند سلول های صحیح مورد نیاز برای درمان یک بیماری را در تعداد دلخواه تولید کنند.در مورد دیابت نوع یک، سلول های مورد نیاز، جزایر پانکراسی هستند؛ بیشتر سلول های موجود در این جزایر مسئول تولید انسولین می باشند.
فرآیند درمان چگونه است؟
سلول های رشد یافته در آزمایشگاه به بدن فرد تزریق می شوند. یکی از محل های رایج برای تزریق، یک رگ در کبد است؛ جایی که این سلول ها مستقر می شوند. مزیت این روش آن است که انسولینی که به سمت کبد هدایت می شود، عملکرد مؤثرتری نسبت به تزریق زیر پوستی دارد.علت آن این است که یکی از اقدامات اصلی انسولین در تنظیم قند خون، مهار تولید بیش از حد گلوکز در کبد است.
در مطالعه ی کنونی، عملکرد سلول های پیوند شده- درمانی موسوم به XV-880- در طی سه ماه اول بهبود یافت. سطح قند خون بهتر کنترل شد، هیچ موردی از هیپوگلایسمی شدید مشاهده نشد، و شاخص های تولید انسولین بهبود یافتند.
در طول سال اول، شرکت کنندگان توانستند مقدار انسولین مصرفی خود را کاهش دهند تا جایی که بیشتر آنها دیگر به تزریق انسولین نیاز نداشتند.
عوارض جانبی این درمان چیست؟
بزرگ ترین نکته ی منفی در این درمان جدید این است که همه ی شرکت کنندگان باید تا پایان عمر از داروهای تضعیف کننده ی سیستم ایمنی استفاده کنند. این داروها باعث می شوند سیستم ایمنی بدن نتواند سلول های پیوند شده را شناسایی کرده و آنها را از بین ببرد.با این حال، تضعیف سیستم ایمنی می تواند خطر ابتلا به عفونت ها و برخی انواع سرطان ها را افزایش دهد؛ چرا که سیستم ایمنی نقشی کلیدی در حذف سلول های بالقوه سرطانی ایفا می کند.
در این مطالعه ی جدید، دو نفر از شرکت کنندگان جان باختند که پس از بررسی مشخص شد این موارد با خودِ درمان ارتباطی نداشته است.همچنین، شایع ترین عارضه ی جانبی، ناراحتی های گوارشی بود و اسهال در ۱۱نفر از ۱۴نفر مشاهده شد. بیشتر از نیمی از شرکت کنندگان نیز سردرد و تهوع را تجربه کردند.
آیا این روش بهتر از سایر درمان ها می باشد؟
سال هاست که افراد مبتلا به هیپوگلایسمی شدید می توانند از طریق دریافت جزایر پانکراسی از اهدا کنندگان فوت شده، درمان شوند. با این حال، تنها در اقلیتی از موارد این روش منجر به رهایی بلند مدت از تزریق انسولین شده است. معمولاً برای درمان یک بیمار، نیاز به جمع آوری پانکراس از دو یا سه اهداکننده وجود دارد و در بسیاری موارد، فرد به تزریق دوم در مدت کوتاهی نیاز پیدا می کند. مشکل اصلی در این روش، کمبود سلول های اهدایی است.
در روش جدید، دوز استانداردی از سلول ها با کیفیت شناخته شده ارائه می شود و زمان انجام درمان نیز به مرگ اهداکننده وابسته نیست. این مطالعه نخستین تجربه موفق نیست- در سال ۲۰۲۴، یک زن ۲۵ساله مبتلا به دیابت نوع ۱با پیوند جزایر مشتق از سلول‌های بنیادی از تزریق انسولین بی نیاز شد. همچنین، یک مرد ۵۹ساله مبتلا به دیابت نوع ۲پیشرفته نیز با نوع دیگری از پیوند سلول های بنیادی بهبود یافت.
با این حال، هر دوی این درمان ها نیازمند مصرف مادام العمر داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی هستند- موضوعی که برای بسیاری از بیماران پذیرفتنی نیست و ممکن است مانع گسترش این روش شود.
به همین دلیل، تلاش هایی برای تولید نسخه هایی از این درمان بدون نیاز به تضعیف سیستم ایمنی در جریان است؛ از جمله محصور کردن سلول های پیوندی در دستگاه هایی که اجازه عبور انسولین را می دهند اما سلول های ایمنی را مسدود می کنند، یا استفاده از فناوری های ویرایش ژن برای «مخفی کردن» سلول ها از سیستم ایمنی. با این حال، این رویکردها هنوز در مراحل اولیه توسعه بالینی هستند.
چه زمانی ممکن است این درمان به طور گسترده تری در دسترس قرار گیرد؟
پاسخ دقیق به این سوال دشوار است. آزمایش های بزرگ تری با درمانXV-880 در حال برنامه ریزی هستند. شرکت سازنده قصد داشت نسخه ای از این درمان را بدون نیاز به داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی، با نام XV-264 آزمایش کند؛ اما این نسخه در یک مطالعه آزمایشی کوچک عملکرد کافی را نداشت و به همین دلیل دیگر در فرآیند کارآزمایی ها جلوتر نخواهد رفت.
موضوع هزینه نیز چالشی دیگر است. هنوز مشخص نیست هزینه ی چنین درمانی چقدر خواهد بود، و این مسأله تأثیر مستقیمی بر میزان دسترسی افراد به این نوع درمان های پیشرفته دارد. همچنین هنوز نمی‌دانیم که آیا، و چه زمانی، سلول های پیوند شده ممکن است از کار بیافتند.
در این مطالعه، شرکت مربوطه قصد دارد دریافت کنندگان درمان را به مدت ۱۰سالتحت نظر داشته باشد- با یک پیگیری پنج ساله و سپس مطالعه ای افزوده به مدت پنج سال دیگر.این زمان بندی نشانه ای است از اینکه چقدر ممکن است منتظر بمانیم. با این حال، پیشرفت های اخیر دلیلی برای خوش بینی محتاطانه فراهم کرده اند؛ شاید در آینده ای نه چندان دور، زندگی بدون تزریق روزانه ی انسولین ممکن شود.
منبع:
https://medicalxpress.com/news/2025-06-people-severe-diabetes-small-stem.html