25 ژوئن 2025- در یک کارآزمایی بالینی به رهبری پژوهشگران دانشگاه تورنتو، یک درمان مبتنی بر جزایر پانکراسی مشتق ‌شده از سلول‌های بنیادی (zimislecel) توانست تولید انسولین را بازگرداند و حملات شدید کاهش قند خون را در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۱ظرف یک سال پس از درمان متوقف کند.

بیش از ۸میلیون نفر در سراسر جهان با دیابت نوع ۱زندگی می ‌کنند؛ یک بیماری‌ مادام ‌العمر که با از دست رفتن سلول‌ های بتای تولید کننده‌ ی انسولین مشخص می‌ شود. بدون این سلول‌ ها، بدن توانایی تنظیم قند خون را از دست می ‌دهد و بیماران مجبورند برای پیشگیری از عوارض تهدید کننده‌ ی زندگی، به انسولین تزریقی متکی باشند.

در سالهای اخیر سیستم‌ های خودکار تزریق انسولین و پایشگرهای مداوم قند خون، گزینه ‌های درمانی بیشتری را برای بسیاری از بیماران فراهم کرده ‌اند. با این حال، حتی با درمان ‌های فشرده ‌ی انسولین، بیشتر بیماران به اهداف توصیه ‌شده‌ ی کنترل قند خون نمی ‌رسند.

برای بیمارانی که دچار اختلال در آگاهی از هیپوگلایسمی هستند و نمی ‌توانند افت قند خون را تشخیص دهند، حاشیه‌ ی خطا، بسیار خطرناک و محدود است.

پیوند جزایر پانکراسی یا حتی کل اندام می ‌تواند کنترل فیزیولوژیک قند خون را بازگرداند، اما این روش‌ ها وابسته به بافت اهدایی هستند و بسیاری از دریافت ‌کنندگان برای دستیابی به استقلال نسبی از انسولین، به پیوندهای متعدد از اهدا کنندگان مختلف نیاز دارند. تاکنون، روش ‌های پایداری که برای درمان این جمعیت از بیماران قابل اجرا باشد(مقیاس ‌پذیر باشد) برای جایگزینی سلول‌ های بتا در دسترس نبوده است.

در مطالعه ‌ای با عنوان "جزایر پانکراسی کاملاً تمایز ‌یافته مشتق ‌شده از سلول‌ های بنیادی برای دیابت نوع ۱" که در نشریه The New England Journal of Medicine منتشر گردید، پژوهشگران یک کارآزمایی بالینی فازI/II  را برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی زیمیسلسل در بازگرداندن عملکرد سلول ‌های جزیره ‌ای پانکراس و بهبود کنترل قند خون در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۱انجام دادند.

چهارده داوطلب( دو نفر در بخشA و ۱۲نفر در بخش‌ هایB و C)دست ‌کم ۱۲ماه پیگیری درمانی در مراکزی در سراسر آمریکای شمالی و اروپا را پشت سر گذاشتند. شرکت‌ کنندگان بین ۱۸تا ۶۵سال سن داشتند، به دیابت نوع ۱مبتلا بودند، دچار اختلال در آگاهی از افت قند خون (هیپوگلایسمی) بودند و در سال گذشته حداقل دو بار دچار افت شدید قند خون شده بودند. این افراد یک نوبت تزریق زیمیسلسل را از طریق سیاهرگ باب کبد با کمک نیروی جاذبه[1] دریافت کردند. همه ‌ی آن‌ ها دست‌ کم سه ماه پیش از ثبت‌ نام در مطالعه از سیستم پایش مداوم قند خون استفاده می ‌کردند.

تمام شرکت ‌کنندگان با درمان کاهنده ی عملکرد سیستم ایمنی‌ فاقد گلوکوکورتیکوئید (کورتون) تحت درمان قرار گرفتند، که شامل فاز آغازین و ادامه ‌دار بود. در مراحل ابتدایی، داروها به ‌صورت تدریجی(staggered)  برای نظارت بر ایمنی تجویز شدند و در مراحل بعدی، تجویز هم‌ زمان انجام شد.

در میان ۱۲شرکت ‌کننده ‌ای که دوز کامل زیمیسلسل را دریافت کردند، همگی از حملات شدید افت قند خون مصون ماندند، به سطح هموگلوبینA1c کمتر از ۷ درصدرسیدند، و بیش از۷۰٪ از زمان خود را در محدودهٔ قند خون هدف(۷۰تا ۱۸۰میلی ‌گرم بر دسی ‌لیتر) گذراندند.

ده نفر از آن‌ ها به استقلال کامل از انسولین دست یافتند، و در دو نفر باقی ‌مانده نیز مقدار مصرف انسولین به‌ طور قابل ‌توجهی کاهش یافت.

نوتروپنی (کاهش تعداد نوتروفیل‌ ها، یکی از انواع سلول‌ های ایمنی) شایع‌ ترین عارضه‌ ی جانبی جدی بود که در سه شرکت ‌کننده مشاهده شد. دو مورد مرگ نیز گزارش شد: یکی بر اثر مننژیت کریپتوکوکی پس از استفاده ‌ی خارج از پروتکل از گلوکوکورتیکوئیدها، و دیگری به‌علت تشدید اختلالات عصبی ‌ـ‌ شناختی پیش ‌زمینه ‌ای.

پژوهشگران نتیجه‌ گیری کردند که یک ‌بار تزریق زیمیسلسل می ‌تواند عملکرد طبیعی سلول‌ های جزایر پانکراس را بازیابی کرده و کنترل قند خون را به ‌شدت بهبود بخشد؛ موضوعی که نشان ‌دهنده‌ ی پتانسیل این روش سلول ‌درمانی به‌ عنوان جایگزینی مقیاس ‌پذیر برای درمان مادام‌ العمر با انسولین یا پیوندهای وابسته به اهدا کننده است.

البته، علی ‌رغم نتایج اولیه ‌ی امیدوارکننده، این مطالعه از نوع "open-label" (بیمار و محقق از نوع درمان آگاه بودند) و با گروهی کوچک از بیماران فاقد اهداف از پیش تعیین ‌شده انجام شده است. بنابراین، تأیید نهایی نیازمند گروه نمونه ‌ی بزرگ ‌تر، پیگیری طولانی ‌تر و طراحی مطالعاتی جامع ‌تر خواهد بود. در حال حاضر، یک مطالعه پیشرفته ‌تر نیز در جریان است.

منبع:

https://medicalxpress.com/news/2025-06-diabetes-beta-cell-zimislecel-insulin.html