مسافرت و دیابت
هنگام مسافرت به علت تغییرات برنامه های روزانه كسب آمادگی لازم برای پیشگیری از مشكلات احتمالی ضروری است. بیماران با برنامه ریزی مناسب و رعایت نكات پیشنهادی می توانند مسافرت خود را مانند سایر افراد خانواه سپری سازند.
با توجه به استرس های مسافرت، تغییر میزان فعالیت و نیز تغییر عادات زندگی و نوع تغذیه در طی مسافرت به بیماران دیابتی به ویژه بیماران وابسته به انسولین توصیه می شود كه دستگاه سنجش قند خون همراه داشته باشند و با فواصل كمتری نسبت به روزهای عادی قند خون خود را بررسی نمایند در غیر این صورت بهتر است در اولین فرصت ممكن در سفر به آزمایشگاه مراجعه و نسبت به اندازه گیری قند خون خود اقدام نمایند. به همراه داشتن كارت هویت بیماری كه بیانگر دیابتی بودن شخص می باشد برای تمام بیماران ضروری است.
موارد زیر را برای مسافرت تهیه و همراه خود داشته باشید:
1 ـ انسولین مورد نیاز و قرص مصرفی برای تمام مدت سفر
2 ـ سرنگ های تزریق انسولین
3 ـ در صورتی كه گلوكومتر دارید : لانست (تیغ مخصوص) برای نمونه گیری و نوارهای آزمایش قند خون
4 ـ نوارهای آزمایش قند و كتون ادرار
5 ـ قند حبه ای، نبات، بیسكویت و آب میوه برای درمان كاهش خون احتمالی
6 ـ میان وعده های مناسب برای چند روز ( مانند میوه، ساندویچ های كوچك)
7 ـ پنبه یا گاز، ماده ضد عفونی كننده و نیز چسب زخم برای موارد ضروری
8 ـ آمپول گلوكاگون، مایع رقیق كننده آن و سرنگ ( درصورتی كه یكی از افراد همراه آموزش دیده باشد) تا در صورت كاهش هوشیاری در اثر افت قند خون و عدم توانائی مصرف خوراكی مواد غذائی توسط فرد همراه تزریق شود
9 ـ سایر داروهای مصرفی
همیشه مقداری انسولین و قرص خود را به صورت اضافی در جای جداگانه ای همراه داشته باشید تا در صورت گم شدن سایر وسایل دچار مشكل نشوید
در صورتی كه در طی سفر دچار تهوع و استفراغ (بیماری ماشین) می شوید از پزشك خود بخواهید داروی لازم را برایتان تجویز كند.
نگهداری و حمل انسولین در مسافرت
انسولین تا یك ماه در دمای طبیعی اتاق می تواند نگهداری شود از این رو در سفر به مناطق معتدل نیازی به نگهداری انسولین در یخچال نیست.
طی مسافرت مراقب باشید كه شیشه انسولین در معرض نور مستقیم آفتاب قرار نگیرد از قرار دادن آن پشت شیشه عقب اتومبیل یا كنار پنجره آفتاب گیر خودداری كنید بهتر است انسولین در تاریكی نگهداری شود.
انسولین در اثر حرارت زیاد یا یخ زدن صدمه می بیند به همین علت نباید انسولین در قسمت جا یخی یخچال قرار داده شود. در صورت فاسد شدن انسولین نوع شفاف آن (كریستال) كدر شده و نوع شیری رنگ نیز (ان . پی. اچ) یكنواختی خود را از دست داده و به صورت دانه دانه به دیواره شیشه می چسبد. اگر انسولین در معرض نور خورشید قرار گرفته باشد گاه تغییر رنگ قهوه ای نشان می دهد كه در این موارد نباید از انسولین استفاده كنیم.
طی مسافرت بهتر است انسولین را در كیف دستی خود حمل كنید نه در چمدانی كه به قسمت بار می سپارید این نكته بخصوص در مسافرت با هواپیما اهمیت دارد چرا كه در ارتفاع بالا ممكن است در قسمت بار انسولین یخ بزند.
تغذیه
ورزش یا افزایش سایر فعالیت ها طی سفر ممكن است باعث كاهش قند خون شود از سوی دیگر استرس ، نشستن طولانی و عدم فعالیت در مسافرت ممكن است باعث افزایش قندخون گردد در صورت امكان قند خون را با فواصل كمتری چك كنید.
مقادیر زیادی غذاهای حاوی كربوهیدرات را به صورت بسته بندی در كیف دستی خود داشته باشید به گونه ای كه به راحتی در دسترس باشد. به خاطر داشته باشید كه همیشه مسافرت طبق برنامه پیش نمی رود، ممكن است ساعتها در ترافیك بمانید یا دچار مشكلات دیگر در جاده شوید و یا قطار ، كشتی یا هواپیماهای شما تأخیر داشته باشد و یا ممكن است مغازه یا رستوران مناسبی پیدا نكنید بنابراین هرچه میان وعده های مناسب با خود بردارید كمتر دچار عارضه خواهید شد.
در بیشتر كشورها چای، قهوه و شیشه های آب نوشیدنی در دسترس هستند. از مصرف نوشیدنی های شیرین شده جز در مواقع افت قند خون خودداری كنید. در مسافرت با كشتی یا هواپیما بهتر است از غذای معمول استفاده كنید و درخواست غذای دیابتی ننمائید زیرا اغلب این غذاها مناسب بوده در حالی كه غذای دیابتی ممكن است كربوهیدرات كمی داشته باشد.
مراقبت از پاها
در صورتی كه خون رسانی به پاها خوب بوده و مشكل خاصی ندارید كافی است فقط به صورت روزانه پاهایتان را چك كنید اگر قصد دارید برای مسافرت كفش جدیدی بخرید مواظب باشید كه كاملاً راحت و اندازه باشد و قبل از استفاده شروع مسافرت آنرا امتحان كنید. از پا برهنه راه رفتن بپرهیزید. در كنار دریا از دمپائی پلاستیكی استفاده كنید و در هنگام شنا جوراب های شنا بپوشید. از آفتاب سوختگی به ویژه در پا جلوگیری كنید اگر پاهایتان اختلال خون رسانی داشته یا احساس بی حسی دارید علاوه بر رعایت نكات فوق به خاطر داشته باشید كه:
اگر پوستتان خشك است از كرم مرطوب كننده استفاده كنید به پاشنه پاها دقت خاصی داشته باشید. اگر پاهایتان عرق می كند با دستمال یا پنبه آنرا خشك كنید بعد از شنا نیز پاها را خشك نمائید(بخصوص لابه لای انگشتان را) هر روز پاهایتان را از نظر وجود زخم، تورم یا تغییر رنگ معاینه كنید. در صورت وجود هر مشكلی به پزشك مراجعه كنید. هر تاول كوچك، بریدگی یا خراشیدگی را با ماده ضد عفونی كننده تمیز كرده و پانسمان كنید.
مسافرت به مناطق خیلی گرم
در مسافرت به مناطق خیلی گرم بهتر است انسولین در یخچال نگهداری شود. طی مسافرت به مناطق خیلی گرم از كیسه یخ و یا فلاسك حاوی یخ استفاده كنید. در این مورد از تماس مستقیم انسولین با یخ جلوگیری كنید می توانید شیشه انسولین را از جعبه مقوایی خارج و در یك پارچه مرطوب بپیچید. در صورت عدم دسترسی به این وسایل انسولین را در پارچه خیسی گذاشته و با خود حمل كنید اما به خاطر داشته باشید حتی در مناطق خیلی گرم می توان انسولین را تا شش ماه نگهداری كرد اما ممكن است اثر دارو كاهش یابد كه در این صورت با اندازه گیری قند خون می توانیم به تاثیر انسولین مصرفی پی ببرید.
در آب و هوای خیلی گرم انسولین از محل تزریق سریع تر جذب می شود از این رو باعث افت قند خون می گردد. بنابراین قند خون خود را به طور مرتب چك كنید. هیچ گاه مدت طولانی در آفتاب نمانید. درازكشیدن طولانی در ساحل آفتابی ممكن است قند خونتان را بالا ببرد اگر قند خونتان بالاست ممكن است با حضور در یك منطقه گرم سریع آب بدن خود را از دست بدهید از این رو حتماً مقدار زیادی مایعات غیر شیرین بنوشید. جهت جلوگیری از آفتاب سوختگی از یك كرم ضد آفتاب استفاده نمائید.
دقت كنید كه بعضی از نوارهای آزمایش قند خون ممكن است در هوای خیلی گرم قند خون را به طور كاذب بالاتر نشان دهند.
مسافرت به مناطق خیلی سرد
در آب و هوای خیلی سرد انسولین كندتر جذب می شود انرژی مورد استفاده در هنگام لرزیدن در هوای سرد باعث افت قند خون می شود. اگر در آب و هوای سرد قرار گرفتید و اشكال خون رسانی یا بی حسی در پاها را دارید حتماً مراقب یخ زدگی باشید نوارهای آزمایش قند خون را در دمای اتاق قرار دهید چرا كه در هوای سرد ممكن است قند خون را به طور كاذب كمتر از معمول نشان دهند.
مسافرت به سایر كشورها
مسافرت به كشورهای شمال یا جنوب ایران(از جمله عربستان) مشكل خاصی ایجاد نمی نماید اما در مسافرت به شرق یا غرب به دلیل تغییر ساعات روز باید مصرف انسولین و قرص در صورت لزوم تغییر یابد در صورتی كه اختلاف ساعت كشور مقصد با كشور خودمان كمتر از 4 ساعت باشد (از جمله سفر به كشورهای همسایه، كشورهای اروپائی مانند فرانسه، آلمان و …) نیاز به تغییر خاصی نمی باشد.
دقت كنید كه در مسافرت به شرق روزها كوتاه تر شده و مقدار انسولین و كربوهیدرات مورد نیاز كاهش می یابد اما در مسافرت به غرب روز طولانی تر شده و ممكن است شما وعده غذای اضافی و انسولین بیشتر نیازمند باشید اغلب غذاهایی كه در هواپیما داده می شود كافی است ولی بهتر است بیمار چند میان وعده همراه داشته باشد تا در صورت تاخیر زمان مصرف آنها را مصرف نماید.
اگر بیمار تنظیم ساعت خود را تغییر ندهد بهتر می تواند بفهمد كه آیا زمان صرف غذایش دیر شده یا نه.
مسافرت به شرق (مانند كشورهای غرب آسیا، چین، ژاپن و …)
الف ـ بیماری كه یك بار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می نماید:
این بیمار در روز عزیمت دوز همیشگی را تزریق نماید اما به علت كوتاهی روز نسبت به معمول در اولین بامدادی كه در مقصد به سر می برد فقط دو سوم دوز قبلی را استفاده كند و باید 10 ساعت پس از آن نیز قند خون بررسی شده و در صورتی كه قند خون بالای 240 میلی گرم در دسی لیتر باشد یك سوم باقی مانده انسولین را نیز تزریق نماید. از دومین بامداد همان دوز همیشگی مصرف شود.
ب ـ بیماری كه دو بار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می كند:
این بیماری در اولین بامداد در مقصد دوسوم دوز انسولین صبحگاهی را مصرف كرده و هنگام غروب دوز شامگاهی را تزریق كند در صورتیكه شامگاه قندخون بالای 240 میلی گرم در دسی لیتر باشد یك سوم باقیمانده صبح را نیز بزند. در روز عزیمت و روز دوم سفر دو دوز معمول (صبحگاهی و شامگاهی) را مصرف كند.
هنگام بازگشت از مسافرت باید برنامه هایی را كه برای مسافرت به غرب توصیه می‌شود اجرا نماید.
مسافرت به غرب (كشورهای آمریكای شمالی و جنوبی، كانادا، آمریكا، آرژانتین و …)
الف) بیمارانی كه یكبار در روز (صبحگاهی) انسولین تزریق می‌نمایند :
این بیماران در روز عزیمت باید دوز همیشگی را تزریق نمایند اما توجه به طولانی شدن روز نسبت به معمول 18 ساعت پس از دوز صبحگاهی قندخون خود را اندازه گیری نمایند. در صورتیكه بالای 240 میلی گرم در دسی لیتر باشد، یك سوم دوز صبحگاهی را مجدد تزریق نمایند. از نخستین بامداد در مقصد دوز معمول تزریق شود.
ب) بیماری كه دوبار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می‌كند:
این افراد نباید تنظیم ساعت خود را تغییر دهند و با توجه به آن 12 ـ 10 ساعت بعد از آخرین تزریق در كشور، دوز دوم انسولین را تزریق نمایند. سپس 6 ساعت بعد قندخون را اندازه گیری نمده و در صورتی كه بالاتر از 240میلی گرم در دسی لیتر باشد یك سوم دوز صبحگاهی را استفاده كنند.
به طور كلی بیمارانی كه با انسولین كوتاه اثر (كریستال) تحت درمان و 3 بار یا بیشتر در روز دارند، باید وعده های اصلی غذا را سر وقت ( هر 6 ـ 4 ساعت) مصرف و انسولین را قبل از غذا تزریق نمایند. بدیهی است در مسافرت به شرق با كوتاه شدن روز یك وعده غذایی كم می‌شود و در مسافرت به غرب یك وعده غذایی اضافه می‌گردد كه متناسب با آن انسولین دریافت می‌دارند.
با توجه به اینكه استفاده از انسولین متوسط یا طولانی اثر به صورت دوز اضافی ممكن است باعث ایجاد افت قندخون گردد. بعضی از پزشكان نبدیل این نوع انسولین به انسولین كریستال را طی مسافرت توصیه می‌كنند.
به تمام بیماران دیابتی توصیه می‌شود قبل از مسافرت در مورد جزئیات درمان با تیم پزشكی خود مشورت نمایند در صورتیكه بیمار دستگاه سنجش قند خون در اختیار نداشته باشد می‌تواند از روش پیشنهادی زیر استفاده كند:
- در مسافرت به شرق انسولین تزریقی قبل از پرواز را كاهش دهد.
- در مسافرت به غرب یك وعده غذای اضافی + تزریق انسولین كریستال قبل از آن.
در اغلب بیماران تحت درمان با قرصهای خوراكی ضد دیابت مشكل عمده‌ای وجود ندارد. گاهی در مواردی كه روز طولانی‌تر شود ممكن است نیازمند قرص اضافی بوده ویا در موارد روزهای كوتاه كاهش دوز مصرفی لازم شود بهر حال اگر در طی مسافرت دوز اضافی انسولین مصرف شود ویا از دسته دارویی سولفونیل اوره (مانند گلی بن كلامید) یا كلروپروپامید استفاده می‌كنید مراقب افت قند خون باشید.
با توجه به نكات ذكر شده بدیهی است كه باید قبل از شروع سفر به طور دقیق زمان پرواز، طول مدت پرواز و زمان رسیدن به مقصد را مطلع شده و بر طبق آن برنامه‌ریزی نمائید برای تاخیر احتمالی آمادگی داشته باشید.آرامش خود را حفظ كنید. طی مسافرت كنترل عالی مد نظر نیست. بلكه بیشتر مراقب افت قند خون باشید.
بعضی كشورها از جمله انگلستان،آمریكا و …میزان قندخون را به جای میلی گرم در دسی لیتر بر حسب واحد میلی مول در لیتر اندازه گیری می نمایند بنابراین در صورت اندازه گیری قند خون در آن مناطق جهت تبدیل به واحد میلی گرم بر دسی لیتر كافی است عدد آن را در 18 ضرب نمائید.
بیمار شدن حین مسافرت
در صورت بروز بیماری حاد ممكن است قند خون افزایش یابد بنابراین در این موارد اندازه گیری قند خون ضروری است اگر بیماری شما 2 ـ 1 روز طول كشیده یا همراه با استفراغ یا اسهال باشد ممكن است نیازمند تغییر درمان قبلی یا داروهای اضافی باشید در این موارد حتماً كتون ادرار را نیز (اگر وابسته به انسولین هستید) بررسی كنید در صورت وجود كتون در ادرار سریع به پزشك مراجعه نمائید.
طی دوره بیماری به هیچ وجه نباید مصرف انسولین یا قرص را قطع نمائید در صورت عدم اشتها و یا وجود استفراغ مواد غذائی را به صورت مایعاتی مانند سوپ، آب میوه یا شیر جایگزین كنید تا دچار كاهش قند خون نشوید برای جلوگیری از اتلاف آب بدن مقدار فراوانی مایعات بدون قند بنوشید.
رانندگی و دیابت
در مورد رانندگی بیماران دیابتی ممنوعیتی وجود ندارد اما به منظور حفظ سلامت خودتان و نیز افراد جامعه رعایت نكات زیر ضروری است:
1 ـ در هنگام دریافت گواهینامه رانندگی حتماً بیماری خود را ذكر كنید همچنین در صورت بیمه كردن اتومبیلتان طرف قرارداد بیمه را از این امر مطلع كنید
2 ـ بیماران دیابتی وابسته به انسولین نمی توانند به عنوان راننده تاكسی و مسافرین و نیز به عنوان راننده ماشین های سنگین فعالیت نمایند
3 ـ مراقبت های لازم به منظور پیشگیری از كاهش قند خون طی رانندگی را رعایت كنید
4 ـ بیماران دیابتی در موارد زیر نمی توانند رانندگی كنند:
الف ـحملات شدید یا مكرر افت قند
ب ـ نداشتن علائم هشدار دهنده افت خون
ج ـ عدم توانائی در درمان سریع افت قند خون یا عدم مراجعه منظم به پزشك جهت كنترل قند خون
د ـ آسیب های چشمی ناشی از دیابت مانند كاهش دید
ه ـ آسیب شدید عصبی ناشی از دیابت
به منظور پیشگیری از افت قند خون حین رانندگی نكات زیر توصیه می شود:
1 ـ اگر انسولین مصرف می كنید قبل از شروع به رانندگی غذا یا میان وعده خود را مصرف نمائید و در صورت امكان (در دسترس داشتن گلوكومتر) قند خونتان را بررسی كنید
2 ـ در مسافرت های طولانی هر دو ساعت توقف نموده و میان وعده خود را مصرف نمائید
3 ـ هیچگاه در زمانی كه كنترل قند خونتان تثبیت نیست رانندگی نكنید این زمان شامل: پس از انجام ورزش یا فعالیت جسمی بیش از معمول كه قند خون پائین می افتد یا هنگام غروب از محل بر می گردید
4 ـ هیچگاه عجله نكنید
5 ـ همیشه در اتومبیل خود مواد غذایی مانند قند، نبات یا سایر مواد شیرین بیسكویت یا آب میوه داشته باشید
6 ـ در هر زمانی كه متوجه اولین علائم كاهش قند خون شدید سریع توقف نموده و مواد غذائی كافی میل نمائید تا علائم از بین برود طی این مدت از ماشین خود خارج نشوید
7 ـ پس از اطمینان كامل از بهبود حالتان اقدام به ادامه رانندگی نمائید (حداقل 20 دقیقه بعد یا پس از رسیدن قند خون به بالای 110 میلی گرم در دسی لیتر).
8 ـ هیچگاه قبل یا طی رانندگی الكل ننوشید مصرف الكل علاوه بر كاهش تمركز در تمام افراد در بیماری دیابتی می تواند افت شدید قند خون ایجاد نمائید.